Artikelen over familierecht

Iedereen heeft te maken met het personen en familierecht. Het staat van alle rechtsgebieden het dichtst bij de mens: het volgt ons immers van ons wieg tot aan ons graf. De verschillende onderwerpen van het personen en familierecht zijn te vinden in boek 1 van het Burgerlijk Wetboek. Bovendien is het een onderdeel van verdragen zoals het bekende Internationale Verdrag inzake de Rechten van het Kind. Verder gelden er ook belangrijke internationale regels voor het familierecht die van grote invloed zijn in Nederland. Deze staan in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, afgekort het EVRM. Met name het recht op het zogenoemde family life (gezinsleven) speelt een grote rol in de rechtspraak en wetgeving. Op deze pagina leest u meer over het familierecht.

Wat is familierecht?

In Nederland is het personen en familierecht een deel van het burgerlijk recht dat gericht is op geboorte, afstamming, echtscheiding, huwelijk en andere zaken betreffende familiebetrekkingen, bevoegdheden en hoedanigheid van personen. Het erfrecht is nauw verbonden met het personen en familierecht, maar wordt wel gezien als een apart rechtsgebied. Verder kan gesteld worden dat het familierecht zich vooral door de grote omvang van beslotenheid onderscheidt van andere rechtsgebieden. In beginsel geldt de openbaarheid van uitspraken namelijk niet voor familierechtzaken.

Regelmatig veranderingen

Het personen en familierecht is regelmatig aan verandering onderhevig. In de laatste drie decennia zijn zo het afstammingsrecht, het naamrecht, het adoptierecht, het gezagsrecht, het huwelijksvermogensrecht en het echtscheidingsrecht radicaal veranderd.

De geboorte & familierechtelijke betrekkingen

Als er een kind wordt geboren, is dat kind een natuurlijk persoon in juridische zin geworden: een drager van plichten en rechten. Met deze geboorte krijgt het kind allerlei familiebanden, denk aan ouders, grootouders, broers en zussen, etc. Deze familiebanden worden ook wel familierechtelijke betrekkingen genoemd en kunnen op vier verschillende manieren ontstaan, namelijk:

• Geboorte;
• Erkenning;
• Gerechtelijke vaststelling van het ouderschap;
• Adoptie.

Minderjarigheid en ouderlijk gezag

Wie zorgt voor het kind? Naar welke tandarts, dokter of school gaat het kind en wie beslist dat? Wie heeft de verantwoordelijkheid voor de opvoeding? Deze vragen spelen een grote rol bij het gezag.

Minderjarige

Zolang het kind minderjarig is, staat hij onder gezag. De wet definieert een minderjarige als degene die nog niet achttien jaar is geworden. Verder stelt de wet dat een minderjarige handelingsonbekwaam is, behalve als hij toestemming heeft gekregen van zijn wettelijke vertegenwoordiger.

Toestemming

De hierboven genoemde toestemming wordt verondersteld te zijn verleend in bepaalde gevallen. Hiervan is sprake wanneer het een rechtshandeling is waarvan het in het maatschappelijk verkeer gebruikelijk is dat minderjarigen die op die betreffende leeftijd zelfstandig uitvoeren. Denk bijvoorbeeld het kopen van een zak chips in de supermarkt. Daarentegen kan er discussie ontstaan als een minderjarige zelfstandig een smartphone koopt; dat is immers veel duurder.

Wijzigingen gezag

De regeling over het gezag is al vaker gewijzigd. Hierbij heeft de wetgever geprobeerd het ouderlijk gezag zoveel mogelijk in eenstemmigheid te brengen met de werkelijke situatie. Zo kan voogdij sinds 1 januari 1998 ook door twee personen samen uitgeoefend worden. Daarnaast geldt het gezamenlijk gezag niet meer alleen voor de ouders, maar kan het ook uitgeoefend worden door een ouder en zijn of haar partner volgens een rechterlijk besluit.

Risicoaansprakelijkheid

Het ouderlijk gezag is verbonden met de zogenoemde risicoaansprakelijkheid: de aansprakelijkheid die de dragers van het ouderlijk gezag hebben als hun kind schade veroorzaakt. Dit houdt in dat indien hun kind schade veroorzaakt, de ouders hiervoor aansprakelijk zijn. Dit geldt totdat het kind veertien jaar oud is. Na de veertiende en tot de zestiende leeftijd is er bovendien sprake van een beperkte risicoaansprakelijkheid.

Meerderjarigheid

Volledig handelingsbekwaam

Als het kind achttien jaar wordt, is er sprake van meerderjarigheid. Dit betekent dat het kind volledig handelingsbekwaam is geworden; hij is niet meer afhankelijk van zijn ouders wat betreft het verrichten van rechtshandelingen. Het ouderlijk gezag of de voogdij eindigt dus. Het kind mag vanaf deze leeftijd bijvoorbeeld ook een huwelijk aangaan zonder dat zijn ouders hem daarin belemmeren. Verder is hij vrij om te beslissen over zijn vermogen. Het ouderlijk vruchtgenot stopt en het kind is volledig verantwoordelijk voor zijn eigen daden.

Recht op bijdrage ouders

Het kind heeft echter nog wel recht op een bijdrage van zijn ouders wat betreft de kosten van zijn studie en levensonderhoud. Dit geldt ten minste tot de eenentwintigste leeftijd en na deze leeftijd zijn de ouders onder elkaar alleen verplicht tot onderhoud als er sprake is van behoeftigheid.

De samenlevingsovereenkomst

Niet in de wet

Als twee partners gaan samenwonen, zijn er in beginsel geen juridische consequenties voor de verhoudingen onderling. In het burgerlijk recht is er immers niets over geregeld. Het is echter wel verstandig om advies te vragen bij de notaris.

Opstellen samenlevingsovereenkomst

In de meeste gevallen zal hij partners die gaan samenwonen, aanraden om een samenlevingsovereenkomst op te stellen. Hierin kunnen de partners hun onderlinge verhoudingen regelen. Deze samenlevingsovereenkomst staat echter niet specifiek in de wet en is geen benoemde overeenkomst. Ook geldt er geen wettelijk vormvoorschrift voor, dus het is mogelijk om notarieel vast te leggen, maar ook bij onderhandse akte.

De partners kunnen bijvoorbeeld een regeling wat betreft de kosten van het huishouden vaststellen in de samenlevingsovereenkomst. Deze regeling zal veel lijken op de regeling die geldig is tussen echtgenoten. Bovendien wordt aan de akte een lijst met privé-goederen vastgemaakt en dit dient als bewijs voor de vraag welke spullen op het betreffende moment bij wie horen.

Het huwelijk

Dwingend recht

Voor gehuwden gelden een paar rechten en plichten die in titel 6 van boek 1 van het Burgerlijk Wetboek staan. Deze regelingen zijn voor een groot deel van dwingend recht en dit betekent dat men er niet van kan afwijken, behalve als de wet anders vaststelt.

Volgens de wet

Zo volgt onder andere uit de wet dat echtgenoten elkaar hulp, bijstand en getrouwheid verschuldigd zijn en verplicht zijn elkaar het nodige te geven; dit is de basis van het huwelijk. Verder zijn de echtgenoten verplicht elkander inlichtingen te geven als daar naar gevraagd wordt, dit is gericht op het door hen gevoerde bestuur en wat betreft schulden en goederen. Bovendien staat er in de wet een uitgebreide regeling omtrent de verdeling van de kosten van het huishouden.

Kosten huishouding

De Hoge Raad heeft vastgesteld dat kosten zoals boodschappen, nieuwe meubels, kinderopvang, vakanties, huur of hypotheekrente, uitjes, etc. de kosten van de huishouding zijn. Dit is dus alles wat in het huishouden gebruikt wordt en alle uitgaven betreffende het draaiende behouden van het huishouden.

Toestemming partner rechtshandelingen

Een belangrijke regeling in de wet is artikel 1:88 van het Burgerlijk Wetboek. Deze bepaling zorgt voor bescherming tussen de gehuwden en stelt dat zij sommige rechtshandelingen niet mogen doen zonder dat zij toestemming hebben gekregen van de andere partner. Denk hierbij aan de woning; het maakt niet uit wie van het stel de eigenaar ervan is, zonder toestemming is het niet mogelijk voor de echtgenoot om rechtshandelingen die de echtelijke woning aangaan te doen.

Gemeenschap van goederen

In Nederland geldt het stelsel van de gemeenschap van goederen. Dit houdt in dat indien een gehuwd stel niets regelt, er op het moment van het sluiten van het huwelijk een zogenoemde wettelijke gemeenschap van goederen ontstaat; een gemeenschappelijk vermogen. Veel van de schulden en goederen van het echtpaar zullen hierin vallen. Deze gemeenschap omvat in beginsel alle goederen die tijdens het huwelijk zijn gekregen en de goederen die het echtpaar voor het huwelijk gezamenlijk had. De privégoederen voor het huwelijk zijn verkregen, horen niet tot deze gemeenschap. Hierop zijn echter wel beperkingen van toepassing.

Huwelijkse voorwaarden

Het echtpaar is niet noodzakelijk verbonden aan de hierboven genoemde wettelijke gemeenschap van goederen. Het is om allerlei redenen in sommige gevallen ook verstandig om juist af te wijken van deze wettelijke regeling. Hiervoor kunnen de gehuwden dan huwelijkse voorwaarden vaststellen, waarin bijvoorbeeld iedere gemeenschap van goederen uitgesloten kan worden. Zo wordt de ene echtgenoot bijvoorbeeld niet aangetast ingeval de onderneming van de andere echtgenoot failliet gaat. Bij deze huwelijkse voorwaarden zijn de echtgenoten vrij om vast te stellen wat ze zelf willen, zolang dat niet in strijd is met de goede zeden, de dwingende wetsbepalingen en de openbare orde. Bovendien zijn deze huwelijkse voorwaarden alleen geldig tot stand gekomen indien dat bij notariële akte is gebeurd en hebben zij verder werking tegenover derde partijen op het moment dat zij ingeschreven zijn.

Adoptie

Voor sommige partners is het niet mogelijk om kinderen te krijgen. Zij kunnen alsnog een kind krijgen door bijvoorbeeld te adopteren. Dit is natuurlijk ook mogelijk als een echtpaar liever adopteert dan zelf kinderen verwekt.

Bescherming kind

De mogelijkheid van adoptie is gemaakt met de gedachte om voor bescherming te zorgen voor het kind. Deze gedachte staat ook in de wet en hieruit vloeit voort dat adoptie in het klaarblijkelijke belang van het betreffende kind dient te zijn.

Familierechtelijke betrekkingen

Door een adoptie komen er familierechtelijke betrekkingen tot stand met de zogenoemde adoptieve-ouders. Op dit moment worden de familierechtelijke betrekkingen die het kind met zijn oorspronkelijke ouders had beëindigd.

Aanvraag

Adoptie komt tot stand door een uitspraak van de rechter op aanvraag van een persoon alleen of op aanvraag van twee personen. De rechter wijst enkel adoptie toe ingeval op het tijdstip van de aanvraag duidelijk is en voor de toekomst enigszins te verwachten is dat het betreffende kind niets meer van zijn ouders aan te nemen heeft.

Bepalingen bij adoptie

Er moet met verschillende bepalingen rekening worden gehouden bij een adoptie van buitenlandse kinderen, zoals:

• Het buitenlands recht
• De Wet conflictenrecht adoptie
• Het Haagse adoptieverdrag
• De Wet opneming buitenlandse kinderen ter adoptie (Wobka)

Wet opneming buitenlandse kinderen

Het is niet mogelijk om een kind zelfstandig in het buitenland te adopteren. Dit komt door de toepassing van de Wet opneming buitenlandse kinderen ter adoptie, die hierboven is genoemd. Deze wet stelt dat er een beginseltoestemming van de minister van Justitie is vereist voor het adopteren van een buitenlands kind.

Haags adoptieverdrag

Bovendien stelt de Nederlandse wetgeving dat indien het herkomstland van het kind niet bij het Haags adoptieverdrag zit, er dan voldaan dient te zijn aan de vereisten die in het Burgerlijk Wetboek genoemd worden. Alleen op die wijze is het dan nog mogelijk om een adoptie in Nederland te erkennen of mogelijk te maken. Er dient dus voldaan te worden aan de voorwaarden van allebei de regelgevingen.

Vereisten volgens de wet

Een ander vereiste volgens de Nederlandse wet is dat het echtpaar vóór het adopteren minstens drie jaren samen heeft geleefd en deze drie jaren dienen aaneengesloten te zijn. Verder gelden volgens de wet de volgende vereisten voor het slagen van een adoptie:

De adoptanten dienen het kind voor een jaar lang verzorgd en opgevoed te hebben.

Het kind dient minderjarig te zijn op de dag dat het eerste verzoek tot adoptie wordt ingediend. Voor een kind dat 12 jaar of ouder is, is het niet mogelijk om een adoptieverzoek tegen te spreken.

De oorspronkelijke ouders mogen niet langer het ouderlijk gezag over het betreffende kind hebben. Zij mogen ook niet het adoptieverzoek aanvechten. In een paar gevallen is het mogelijk dat de rechter het aanvechten van de oorspronkelijke ouders aanvaardt.

Curatele, bewind en mentorschap

Curatele

Het is mogelijk dat een meerderjarige door de kantonrechter onder curatele wordt gesteld. Dit is het geval als hij tijdelijk of juist permanent zijn belangen niet naar behoren kan waarnemen of indien hij zijn eigen veiligheid of die van anderen bedreigt als gevolg van de lichamelijke of geestelijke staat waarin hij verkeert dan wel gewoonte van drugs- of drankmisbruik. Een voorwaarde hierbij is wel dat er niet een meer passende mogelijkheid is voor de situatie waarin de onder curatele gestelde verkeert. Door de ondercuratelestelling wordt diegene handelingsonbekwaam. Indien hij toch zelfstandig handelingen uitvoert, kunnen deze handelingen vernietigd worden.

Bewind

Bij de kantonrechter kan het instellen van een meerderjarigenbewind verzocht worden. Dit kan worden ingesteld als er sprake is van een meerderjarige die tijdelijk of permanent niet in staat is volkomen zijn vermogensrechtelijke belangen in acht te nemen door zijn lichamelijke of geestelijke staat. Ook is het mogelijk bewind in te stellen als het onvermogen van een meerderjarige komt door het hebben van grote schulden of door verkwisting. Verder geldt net als bij een ondercuratelestelling dat de procedure niet moeilijk is, aangezien er geen tussenkomst van een advocaat vereist is.

Mentorschap

Mentorschap gaat om de vertegenwoordiging van belangen die niet van vermogensrechtelijke aard zijn. Hierbij gaat het om de verpleging, begeleiding, verzorging en behandeling. Alleen de mentor is bevoegd tot het verrichten van rechtshandelingen die voor het mentorschap bestemd zijn. Het is echter wel mogelijk dat de mentor toestemming geeft voor het uitvoeren van bepaalde rechtshandelingen.

Het levenstestament

Opdracht op volmacht

Men maakt in de praktijk steeds meer gebruik van het zogenoemde levenstestament. Dit is in principe geen echt testament, maar juist een opdracht of volmacht die in de meeste gevallen is opgemaakt via de notaris. Iemand kan, zolang het voor hem mogelijk is zijn wil uit te leggen, een ander machtigen om zijn vermogensrechtelijke belangen (of andere belangen) in acht te nemen voordat het voorkomt dat hij het zelf niet meer kan doen. Er is hiervoor echter geen specifieke regeling in de wet.

Voor- en nadelen

Een voordeel van het levenstestament is dat de volmachtgever zelf bepaalt wie hij hem laat vertegenwoordigen en tot welke graad de machtiging exact gaat. Een nadeel is echter dat er geen toezicht is van de kantonrechter.

Echtscheiding

Soms lopen de spanningen zo hoog op in een huwelijk dat men besluit te scheiden; natuurlijk zijn er ook andere redenen mogelijk voor een echtscheiding. Echtscheiding heeft echter vele gevolgen op juridisch gebied.

Ontbinding gemeenschap van goederen

Bij een echtscheidingsprocedure zijn er grote emotionele en financiële belangen van de partners in het spel, hetzelfde geldt voor de kinderen. Bij de echtscheiding wordt de gemeenschap van goederen ontbonden en deze moet verdeeld worden.

Echtscheidingsconvenant

De partners kunnen een echtscheidingsconvenant maken en dit is een overeenkomst waar de belangrijkste afspraken in staan die de partners hebben gemaakt over de gevolgen.

Het ouderlijk gezag

Bij maken van de belangrijkste afspraken voor de hierboven genoemde echtscheidingsconvenant kan men in eerste instantie denken aan het ouderlijk gezag over de kinderen die minderjarig zijn. Zo kunnen de ouders bijvoorbeeld afspreken dat zij samen het ouderlijk gezag behouden en hiervoor dienen zij dan niet actie te ondernemen.

Geschillen gezamenlijke gezagsuitoefening

Er kunnen vooral na een echtscheiding discussies ontstaan wat betreft het de gezamenlijke gezagsuitoefening. Deze discussies kunnen de partners aan de rechtbank voorleggen en indien er geen overeenstemming bereikt kan worden, beslist de rechter waarbij hij vooral aandacht schenkt aan het belang van het kind. Het is mogelijk dat de rechter een regeling vaststelt wat betreft het uitoefenen van het ouderlijk gezag. Als het gaat om het bewind van de partners, dan moeten zij naar de kantonrechter.

Alimentatie

Doordat het huwelijk eindigt, stopt ook de wederzijdse zorgplicht die er was tussen de partners. In plaats van deze regeling komt dan de alimentatieverplichting. Deze verplichting dient ervoor te zorgen dat dat ex-partner een bepaald minimum wordt verschaft. Deze alimentatieverplichting eindigt onder andere als bijvoorbeeld de moeder opnieuw een huwelijk aangaat, gaat samenwonen als waren zij getrouwd dan wel een geregistreerd partnerschap begint. De rechter kan indien er niet een overeenkomst (zoals hierboven besproken) is gesloten tussen de partners door middel van een echtscheidingsbeschikking de alimentatieverplichting vaststellen; hetzelfde geldt bij latere uitspraak. De rechter beschikt hierbij over veel vrijheid.

Advocaat familierecht

De kosten voor een advocaat variëren per kantoor en soms ook per advocaat. Heeft u een laag inkomen en geen rechtsbijstandverzekering? Wellicht kunt u dan gebruik maken van gesubsidieerde rechtsbijstand. Vaak noemen we dit ook wel pro deo advocaten. Uw advocaat is dan niet volledig gratis, maar u betaalt een inkomensafhankelijke bijdrage. U leest hier meer over de kosten van een pro deo advocaat. Onze advocaten van Pro Deo Advocaten werken ook op basis van pro deo.

In het familierecht is het soms verplicht dat u gebruik maakt van een advocaat. Wij raden u  aan om u  te laten bijstaan door een advocaat. Een advocaat kan u bijvoorbeeld helpen met het laten vaststellen van alimentatie, het ouderschap vaststellen of met het huwelijk ontbinden. De familierecht advocaten van Pro Deo Advocaten helpen u hier graag bij. Mocht u een vraag hebben over het familierecht, of wilt u bijgestaan worden door een van onze familierechtadvocaten, neem dan contact op. Wij zijn bereikbaar op 088 – 1810 380.

Meer weten over familierecht?

Leer meer over o.a.

• Omgangsregeling
• Ondertoezichtstelling